ROGALA
Inne nazwy: Celbasz, Czambor, Jeleni Zanbrz, Rogalia. Zawołanie: Rogala.
Opisy:
"(Rogala).
Rogalia. Cuius insignia duo cornua, vnum videlicet bouinum, aliud cervi,
ex transverso posita. (Rogala. Której znakiem dwa rogi, jeden mianowicie
bawoli, drugi jeleni, naprzeciwko siebie położone.)"
/Jan Długosz, Insignia
..., nr 101, s. 65, tłumaczenie Danuta Szopa/
"Tarcza
herbu tego na dwie części wzdłuż podzielona, po prawej stronie jej, powinien
być róg jeleni czerwony, w polu białym, po lewej w polu czerwonym róg bawoli
szary; na hełmie też same rogi, tylko że przemienione; bo bawoli powinien
być po prawej stronie, jeleni po lewej."
/Kasper Niesiecki, Herbarz,
t. VIII, s. 121/
"(...)
w polu dwudzielnym w słup, z prawej czerwonym róg tura srebrny, z lewej
srebrnym róg jelenia czerwony o pięciu rosochach. Hełm z labrami z pokryciem
czerwonym z lewa i srebrnym z prawa, a podbiciem zapewne na odwrót. Klejnot:
trąba z rogu tura srebrna i jelenia róg o pięciu rosochach czerwony, rozłożone
jak w godle."
/Józef Szymański, Herbarz,
s. 251/
Legenda
herbowa:
"(...)
miało się to dziać w roku 1109 za Bolesława Krzywousta książęcia polskiego,
gdy albowiem ten pan powracał z Pruskiej i Pomorskiej expedycyi, stanął
pod Raskami, gdzie gdy dla rozrywki książęcej, różnego zwierza prezentowano,
a między nimi bawoła, ten rozjuszony, wszystkim impetem leciał na Biberszteina
odważnego rycerza, nic się tem nieustraszył (!) mężny Bibersztein, i owszem
pochwyciwszy bawoła za róg, tak mocno skręcił, aż róg mu jeden złamał:
co widząc Krzywousty, do dawnego z przodków swoich jeleniego rogu, bawoli
mu w herbie przydał."
/Kasper Niesiecki, Heebarz,
t. VIII, s. 121-122/
Inna wersja
legendy:
"O pochodzeniu
herbu niesie podanie co następuje. Kiedy król Bolesław Krzywousty, powracając
w r. 1109 z wyprawy pruskiej z Pomorza, w miejscowości Raski odpoczywał
i zabawiał polowaniem, został napadnięty przez dzikiego bawołu. Rycerz,
nazwiskiem Bibersztein, znajdujący się w bliskości króla, pochwycił bawołu
za jeden róg i ukręcił go, rzucając zwierzę na ziemię. W nagrodę za ocalenie
monarchy z niebezpieczeństwa otrzymał Bibersztein do swego klejnotu jeszcze
róg bawoli i zmianę pola złotego na srebrne."
/"HERBY RODÓW POLSKICH",
wyd. ORBIS BOOKS (London Ltd 1990)/
Herbowni:
"Bech,
Bechowski, Bibersztein, Bielanowski, Bolko, Bolszewski, Brzeziński, Butkowski,
Charmiński, Chądzyński, Chrzanowski, Chynowski, Cielemęcki, Czambor, Duczymiński,
Dziatkowski, Filcz, Górski, Grunenberg, Grzębski, Harbaszewski, Jarzecki,
Jezierski, Jutrowski, Kaczorowski, Kałuski, Kamieński, Karniewski, Każniewski,
Kiciński, Kiełpiński, Kobrzyński, Kocieński, Koczorowski, Kolczyński, Koliczkowski,
Kolitowski, Kosieński, Kosiński, Kostkiewicz, Kostrowicki, Kościński, Krasicki,
Krasowski, Kummern, Kunstetter, Kurzątkowski, Lapanowski, Lewicki, Lewoniewicz,
Lichowski, Lipski, Lissonicki, Loka, Luka, Łaski, Łoski, Machciński, Machnacki,
Mandywel, Marszewski, Maruszewski, Mirosławski, Modrzewski, Niwicki, Nowicki,
Odrzywolski, Orczyński, Orzechowski, Osikowski, Ostrowski, Paruszewski,
Pikulski, Pilko, Piłchowski, Popiełowski, Popławski, Powalski, Przeciszewski,
Punikiewski, Rajkowski, Raszyński, Raykowski, Rębiewski, Ręczajski, Rogala,
Rogaliński, Rogalski, Rokicki, Rozwadowski, Różycki, Rudgierz, Ryński,
Sanchocino, Sieciński, Sierpiński, Skalski, Skałka, Skomowski, Skromowski,
Skulski, Sławkowski, Słodziej, Sobieściański, Swaracki, Swierski, Szczygielski,
Targowski, Tchorzeski, Tittmansdorf, Trębiński, Troszyński, Trzylatkowski,
Turski, Tyrau, Uwiliński, Wasilewski, Wągrodzki, Wągrowski, Wessel, Węcki,
Wędrychowski, Węgrzynowski, Wituński, Wybicki, Wydrażewski, Wysocki, Zaborowski,
Zagorzycki, Zagórski, Zawadzki, Zembocki, Żarnowski, Żernicki."
Ze źródeł:
"Najstarszym
źródłem ikonograficznym (dla polskiej heraldyki) jest legenda o św. Jadwidze.
Interesująca nas tutaj redakcja, obrazowa, powstała w 1353 r. i nie widać
przesłanek, które nakazywałyby przesuwać ową datację. Najbardziej interesują
nas dwa obrazy: bitwa pod Legnicą oraz śmierć Henryka II Pobożnego w walce
z Tatarami. Obok herbu książęcego mamy tutaj 8 herbów rycerskich, które
wszystkie mają odniesienia w polskiej heraldyce. Znaczenie tego przekazu
jest tym większe, że jest to zarazem pierwszy przekaz barw przedstawionych
tu herbów, chociaż bez wątpienia oddają one sytuację heraldyczną z połowy
XIV w. i to na Śląsku, a więc już wysoce ukształtowaną przez wpływy obce."
/Józef Szymański, Herbarz
średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993, s. 13-14./
"Najstarszym
barwnym źródłem polskiej heraldyki rycerskiej jest bogato ilustrowany kodeks
z Legendą o św. Jadwidze, sporządzony 1353 r. na zamówienie księcia Ludwika
I, władcy Brzegu nad Odrą. Wśród zdobiących go miniatur znalazły się dwie
przestawiające bitwę z Tatarami pod Legnicą, gdzie poległ książę Henryk
Pobożny. Na tych miniaturach widać rycerzy polskich noszących tarcze z
herbami: Glaubicz, Grzymała, Brochwicz, Poraj, Rogala, Rotkirch i innymi."
/Jerzy Łojko, Średniowieczne
herby polskie, Poznań 1985, s. 23-24./
"Wśród
iluminacji kodeksu poświęconego św. Jadwidze Śląskiej, powstałego w 1353
roku na zamówienie Ludwika księcia brzeskiego w Lubinie, uwagę zwracają
dwie miniatury przedstawiające bitwę z Mongołami pod Legnicą (Wahlstatt)
(rok 1241). Na miniaturach tych wyobrażono wiele herbów na tarczach rycerzy
śląskich. Jest to najstarszy na ziemiach polskich barwny zabytek heraldyczny."
/Tomasz Jurek, Herby rycerstwa
śląskiego na miniaturach "Kodeksu o św. Jadwidze" z 1353 roku/
Bitwa pod Legnicą (miniatury)
Herb Rogala - tarcza i
klejnot na hełmie (z miniatur legnickich)
Kolejnym źródłem heraldycznym jest tzw "Fryz z Lądu" przedstawiający najważniejsze herby średniowiecznej szlachty. Ze względu na liczne przemalowania nie jest on jednak wiarygodny w odniesieniu do barw.
Fryz z Lądu
Poniżej herb Rogala z fryzu z Lądu
Herb Rogala z herbarza "Złotego
runa" Armorial Toison d'Or
Inne, spotykane w literaturze, wersje herbu
Kończąc rozważania dotyczące herbu, jego wyglądu i historii stwierdzić należy, że historycy do dzisiaj różnią się w jego opisach. Najczęściej mowa jest o rogu bawolim. Są jednak tacy, którzy uważają, że jest to róg tura, a nawet żubra (Paprocki).